W sytuacji, gdy spadkodawca po śmierci pozostawia swoim najbliższym majątek, jego najbliżsi mają do tego majątku prawo, o ile nie zostali przez spadkodawcę wydziedziczeni. Na gruncie polskiego prawa wydziedziczenie oznacza pozbawienie prawa do zachowku, przy czym, aby było ono możliwe, spadkodawca musi go dokonać zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa. Wydziedziczenie ze spadku nie jest jednak ostateczne, ponieważ, jeśli spadkodawca przebaczył osobie wydziedziczonej, ma ona prawo do uczestniczenia w masie spadkowej.
Wydziedziczenie spadkobiercy – jak się odbywa?
Regulacje prawne dotyczące wydziedziczenia zostały przez ustawodawcę zawarte w kodeksie cywilnym (art. 1008-1011). Co do zasady wydziedziczenie z majątku musi zostać dokonane przez spadkodawcę w testamencie i dotyczy wyłącznie tych bliskich, którzy są ustawowo uprawnieni do uzyskania zachowku w przypadku pominięcia w testamencie.
Oznacza to w praktyce, iż wydziedziczenie w testamencie może odnosić się jedynie do zstępnych, małżonków lub rodziców – każda inna osoba nie może zostać skutecznie wydziedziczona, ponieważ nie jest uprawniona do zachowku po testatorze. Należy pamiętać, że zstępni skutecznie wydziedziczonego zstępnego są uprawnieni do zachowku.
Aby wydziedziczenie było skuteczne, musi zostać zawarte w ważnym testamencie, w którym ponadto została wyraźnie wskazana przyczyna wydziedziczenia (musi ona wynikać z treści testamentu). Co istotne w tym kontekście, możliwe jest wydziedziczenie danej osoby bez powoływania spadkobierców lub wydziedziczenie częściowe.
Przyczyny wydziedziczenia
Aby wydziedziczenie testamentowe było skuteczne, jego przyczyna musi spełniać jedną lub więcej przesłanek wskazanych przez ustawodawcę w art. 1008 kodeksu cywilnego. Zgodnie z tym prawa do zachowku spadkodawca może pozbawić daną osobę, jeżeli:
- wbrew woli spadkodawcy uporczywie postępuje w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;
- dopuszcza się w umyślny sposób wobec spadkodawcy albo jednej z osób bliskich spadkodawcy przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;
- w uporczywy sposób nie dopełnia wobec spadkodawcy obowiązków rodzinnych.
Co ważne, jeżeli testament jest ważny, to skuteczność wydziedziczenia weryfikuje się dopiero w trakcie sprawy o zachowek.
Na czym polega przebaczenie wydziedziczonemu?
Przebaczenie w prawie spadkowym jest regulowane przez zapisy art. 930 i 1010 kodeksu cywilnego. Zgodnie z obowiązującymi aktualnie regulacjami prawnymi spadkodawca nie może wydziedziczyć osoby uprawnionej do zachowku, jeśli tej osobie przebaczył. W praktyce oznacza to, iż wydziedziczenie staje się bezskuteczne pod względem prawnym z chwilą uzyskania przebaczenia spadkodawcy.
Należy mieć na uwadze, że akt przebaczenia jest na gruncie polskiego prawa aktem uczuciowym, którego istotą jest puszczenie doznanych krzywd w niepamięć. Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego przebaczenie to wola wyrażona przez spadkodawcę na zewnątrz, aby nie wywodzić ani nie żywić urazy związanej z określonym zachowaniem wydziedziczonej osoby uprawnionej do zachowku.
Co istotne, ustawodawca nie narzuca żadnej formy, w jakiej należy dokonać przebaczenia po wydziedziczeniu. W związku z licznymi sporami na tym tle Sąd Najwyższy w uchwale z 19 października 2018 r (III CZP 37/18) jednoznacznie stwierdził, że przebaczenie przez spadkodawcę osobie uprawnionej do zachowku może nastąpić również po wydziedziczeniu takiej osoby w testamencie i nie wymaga zachowania formy testamentowej. Pomimo jednak tego faktu konieczne jest udowodnienie, iż do przebaczenia rzeczywiście doszło, jeśli przebaczony chce wystąpić z roszczeniem o zachowek.
Skutki przebaczenia
Zasadniczym skutkiem przebaczenia jest niemożność dokonania skutecznego wydziedziczenia w wyniku krzywd, które zostały przebaczone. Jeśli przebaczenie nastąpiło już po sporządzeniu przez spadkodawcę testamentu zawierającego wydziedziczenie; wydziedziczenie staje się bezskuteczne, co pozwala zachować wydziedziczonemu prawo do zachowku. Niemniej jednak wydziedziczony nie odzyskuje w wyniku przebaczenia statusu spadkobiercy ustawowego, jeżeli spadkodawca powołał do spadku spadkobiercę testamentowego.
W razie wątpliwości związanych z przebaczeniem i wydziedziczeniem zapraszamy do kontaktu z naszą kancelarią – chętnie udzielimy odpowiedzi na wszelkie pytania.