Planowanie zakupu domu czy mieszkania wiąże się z wieloma czynnikami ryzyka, które mogą przynieść straty każdej ze stron. Aby do nich nie doszło, prawo przewiduje możliwość zabezpieczenia interesów jeszcze na etapie wstępnego porozumienia, zanim dojdzie do właściwego podpisania umowy kupna-sprzedaży. Takim zabezpieczeniem jest umowa przedwstępna sporządzona na określonych prawem warunkach.
Czym jest umowa przedwstępna?
Umowa przedwstępna jest formalnym dokumentem zdefiniowanym w art. 389 Kodeksu Cywilnego. W myśl jego zapisu jest to zobowiązanie jednej ze stron przyszłej transakcji lub obu jej uczestników do tego, że w przyszłości zawrą umowę przyrzeczoną. Umowa przedwstępna jest określana jako deklaracja woli, a jej celem jest zagwarantowanie, że jedna ze stron nie wycofa się i nie narazi drugiej strony na straty.
W przypadku sprzedającego straty te mogłyby wynikać np. z odmowy sprzedaży domu czy mieszkania innemu chętnemu klientowi. Na skutek tego wydłużyłby się okres do zbycia nieruchomości, co z kolei mogłoby narazić go na koszty utrzymania pustego mieszkania. W przypadku kupującego umowa przedwstępna stanowi zabezpieczenie, że sprzedający nie skorzysta w tym czasie z atrakcyjniejszej oferty i nie zbędzie nieruchomości.
Umowę przedwstępną najczęściej zawiera się w przypadku transakcji wysokogotówkowych takich jak kupno-sprzedaż nieruchomości. Dokument powinien mieć określoną formę i zawierać konkretne informacje. Zgodnie z prawem może on, ale nie musi być sporządzony u notariusza, w obu przypadkach – zarówno jako umowa cywilno-prawna, jak i akt notarialny – zachowując wartość prawną.
Zawarcie umowy przedwstępnej jest praktykowane w niektórych sytuacjach, w których zachodzą konkretne przesłanki. Jedną z nich jest np. zakup nieruchomości za środki uzyskane z bankowego kredytu hipotecznego. W takiej sytuacji bank przed uruchomieniem kredytu chce otrzymać od klienta gwarancję, że za uzyskane środki nabędzie on właśnie tę nieruchomość. Inne okoliczności, które skłaniają do podpisania umowy przedwstępnej to:
- służebności i hipoteki obciążające nieruchomość,
- roszczenia spadkowe,
- inne obciążenia nieruchomości,
- nieuregulowany stan prawny domu czy mieszkania,
- oczekiwanie na decyzję o warunkach zabudowy,
- konieczność podziału nieruchomości.
Należy pamiętać, że umowa przedwstępna sporządzona w każdej dopuszczalnej formie, nie uprawia przyszłego nabywcy do decydowania o nieruchomości. Formalnie nie jest on jeszcze właścicielem, a takie prawo nada mu dopiero notarialna umowa kupna-sprzedaży.
Sprawdź: Jak sporządzić umowę sprzedaży nieruchomości?
Umowa przedwstępna notarialna
Umowę przedwstępną można zawrzeć w formie umowy cywilno-prawnej lub aktu notarialnego. Różnica pomiędzy tymi dokumentami sprowadza się do sposobu i miejsca ich podpisania oraz możliwości egzekwowania swoich praw, jeśli jedna ze stron nie dotrzyma zobowiązania. Umowa przedwstępna notarialna ma podobną formę i zawiera te same treści, co umowa podpisana prywatnie. Jest jednak sporządzana w biurze notarialnym przez notariusza, który pobiera za tę usługę opłatę zgodną z odgórnie ustaloną taksą.
Fakt, że dokument ma postać aktu notarialnego, daje też obu stronom więcej możliwości. Podczas gdy w przypadku umowy cywilno-prawnej kupujący ma jedynie prawo do zwrotu zaliczki lub roszczenia o zadatek, umowa przedwstępna notarialna pozwala na dochodzenie swoich praw w sądzie. W efekcie procesu i wyroku sądowego strona poszkodowana może wejść w posiadanie nieruchomości lub też musi zbyć ją na rzecz kupującego pomimo wycofania się z umowy.
Akt notarialny stwarza też inną możliwość. Jest nią wpisanie roszczenia o zawarcie umowy przyrzeczonej do księgi wieczystej nieruchomości. Takie działanie uniemożliwi właścicielowi czy zarządzającemu sprzedaż domu lub mieszkania.
Forma umowy przedwstępnej
Chociaż polskie prawo uznaje i definiuje pojęcie umowy przedwstępnej, jednocześnie nie narzuca jej formy. Dlatego to strony decydują, w jakiej postaci chcą ją podpisać, jednocześnie godząc się na określone możliwości dochodzenia swoich praw w przypadku wycofania się jednej z nich. Zgodnie z wcześniejszymi informacjami umowę przedwstępną można zawrzeć w jednej z dwóch form:
- jako umowę cywilno-prawną, sporządzoną i podpisywaną przez strony prywatnie, bez udziału osób trzecich. Taka umowa może wiązać się z zabezpieczeniem interesów stron przez wpłacenie ustalonej kwoty zadatku. Umowa przedwstępna z zadatkiem nie uprawnia do dochodzenia swoich praw przed sądem. Stronom przysługuje jedynie roszczenie o odszkodowanie w zakresie poniesionej szkody;
- jako akt notarialny, sporządzany u notariusza za odpowiednią opłatą. Umowa przedwstępna w formie aktu notarialnego, oprócz zabezpieczenia zadatkiem oraz roszczeniem odszkodowawczym w zakresie poniesionej szkody, uprawnia obie strony do dochodzenia swoich praw w sądzie i stwarza szansę nawet na przymusowe doprowadzenie do sfinalizowania umowy przyrzeczonej.
Sprawdź: Umowa deweloperska- na co zwrócić uwagę?
Co powinna zawierać umowa przedwstępna?
Zarówno umowa przedwstępna notarialna, jak i cywilno-prawna musi zawierać określone informacje, które czynią ją ważną w świetle prawa. W dokumencie należy umieścić:
- tytuł, datę i miejsce zawarcia umowy,
- dokładny opis przedmiotu umowy z uwzględnieniem jego stanu prawnego,
- dane osobowe stron (imię, nazwisko, PESEL, imiona rodziców, stan cywilny,
obywatelstwo, adres, nr dowodu osobistego sprzedającego i kupującego), - cenę nieruchomości,
- informacje o zadatku lub zaliczce,
- termin podpisania umowy przyrzeczonej.
Wymienione informacje muszą być poprzedzone określonymi działaniami. W przypadku stanu prawnego nieruchomości niezbędne jest jego zweryfikowane przez nabywcę. W tym celu powinien on mieć wgląd do księgi wieczystej lub sprzedawca powinien dostarczyć zaświadczenie ze spółdzielni, potwierdzające
jego prawo do lokalu i informujące o zaległych opłatach.
Jeśli umowę podpisuje małżeństwo, powinny się w niej znaleźć dane osobowe obojga małżonków. Warunkiem jest brak rozdzielności majątkowej. Natomiast podana cena nieruchomości zobowiązuje do jej utrzymania do czasu podpisania właściwego aktu notarialnego podczas kupna-sprzedaży działki, domu czy mieszkania.
Umowa przedwstępna a rezerwacyjna
Obok terminu umowy przedwstępnej w prawie funkcjonuje również umowa rezerwacyjna. Jest ona pierwszym etapem na drodze do fizycznego i prawnego nabycia nieruchomości. Jej podpisanie przez strony nie jest równoznaczne z przeniesieniem domu czy mieszkania, ale stanowi gwarancję, że do takiego przeniesienia dojdzie.
Takie rozwiązanie jest stosowane przez firmy deweloperskie, które sprzedają mieszkania jeszcze na etapie ich budowy. Podpisując umowę rezerwacyjną, deweloper gwarantuje nabywcy, że zostanie on właścicielem zarezerwowanego lokalu, a kupujący gwarantuje deweloperowi, że ten lokal nabędzie.
Umowa przyrzeczona
Umowa przyrzeczona, to umowa zawarta w wykonaniu umowy przedwstępnej. Innymi słowy, jest to umowa, którą w umowie przedwstępnej strony zobowiązały się zawrzeć. Najczęściej jest to umowa kupna sprzedaży, ale nie ma przeszkód, aby w umowie przedwstępnej strony zobowiązały się zawrzeć w przyszłości inną umowę, np. umowę darowizny czy też podziału majątku małżeńskiego.
Uchylanie się przez jedną ze stron od podpisania umowy przyrzeczonej uprawnia do dochodzenia przez drugą stronę naprawienia szkody, jaką poniosła w wyniku niedotrzymania zobowiązania.
Umowa przyrzeczona zawsze musi być sporządzana u notariusza, podczas gdy umowę przedwstępną można, (ale nie trzeba) przygotować bez jego udziału. W drugim przypadku kupujący nie uzyskuje praw do nieruchomości, dlatego nie może zasiedlić obiektu czy dokonywać w nim żadnych zmian. Umowa przyrzeczona takie prawa mu daje.
Koszty notarialne umowy przedwstępnej
Umowa przedwstępna w formie aktu notarialnego jest dokumentem sporządzanym m.in podczas sprzedaży działki, domu czy mieszkania, podpisywanym w obecności notariusza. Jest usługą, opłacaną przez klientów zgodnie z odgórną taksą notarialną określoną w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości. Jej wysokość zależy od wartości nieruchomości.
Dokumenty wymagane do umowy przedwstępnej
Do podpisania umowy przedwstępnej u notariusza osoby fizyczne muszą przygotować dokument tożsamości. Od osób prawnych są wymagane akt założycielski lub umowa spółki, statut spółki oraz ewentualne dodatkowe uchwały i zgody organów wynikające ze statutu. Obie strony muszą przedstawić wypis aktu notarialnego sprzedaży ewentualnie prawomocne Postanowienie sądu o stwierdzeniu nabycia spadku lub Akt poświadczenia dziedziczenia. Jeśli wcześniej została zawarta umowa majątkowa, niezbędny będzie też wypis dokumentującego ją aktu notarialnego.